Thanh cao hoa vàng, từ giải Nobel y học đến tác dụng điều trị sốt rét

Thanh cao hoa vàng, nghe từ cái tên đã thấy đặc biệt! Vâng, đây là loài cây có ý nghĩa không thể phủ nhận trong lịch sử y học thế giới khi chiết xuất artemisinin của nó (thanh hao tố 青蒿素) có thể chống lại bệnh sốt rét – kể cả những trường hợp kháng thuốc.

Ở Trung Quốc, thanh cao hoa vàng được gọi là hoàng hoa hao (黄花蒿). Ngoài hai tên gọi này, cây còn được gọi là ngải hoa vàng, thảo cao, thanh cao, thanh hao hoa vàng, thanh hao…

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng “thanh hao” là cái tên dễ gây nhầm lẫn vì những cây khác cũng có tên này nhưng không có tác dụng điều trị sốt rét. Nói tóm lại, chỉ có loài Artemisia annua mới là cây thanh cao hoa vàng thực thụ và được trồng để chiết xuất thanh hao tố (1).

Dược điển Trung Quốc 2015

Ở Trung Quốc, loài cây này nổi tiếng trong điều trị sốt rét, đầy hơi và chán ăn (3).

Đặc điểm cây thanh cao hoa vàng

Vùng phân bố: Thanh cao hoa vàng mọc nhiều ở Trung Quốc. Ở nước ta, cây được tìm thấy và nhân giống ở nhiều tỉnh phía Bắc như Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Tuyên Quang… Cây có hoa vàng, cuống hoa ngắn và khi vò thân và lá thì có mùi thơm đặc biệt.

Hoa cây thanh cao hoa vàng

Thu hái: Khi cây sắp ra hoa, lúc này dược chất tập trung nhiều thì ta tiến hành thu hái lá (có thể hái thêm ngọn) rồi phơi dưới nắng nhẹ cho khô dần (nếu sấy thì chỉnh nhiệt độ khoảng 40 để tránh thất thoát dược chất).

Tính vị: Thanh cao hoa vàng là vị thuốc cay, đắng nhưng có tính mát và thông vào gan, mật (3).

Thanh cao hoa vàng và giải Nobel

Từ những năm 70 của thế kỷ trước, bà Đồ U U (屠呦呦, sinh năm 1930, Trung Quốc) đã tiến hành nghiên cứu trên 2000 cây thuốc cổ truyền và phát hiện cây thanh cao hoa vàng có thể chống lại bệnh sốt rét (thông qua ghi chép trong sách của Cát Hồng (283 – 343)).

Suốt những năm sau đó, bà tiến hành nghiên cứu, chiết xuất hoạt chất thanh hao tố và cuối cùng cũng chứng minh thành công hiệu quả điều trị sốt rét của nó. Năm 2015, bà được trao giải Nobel Y học và chiết xuất thanh hao tố cũng được ứng dụng rộng rãi, trở thành thành phần chính trong thuốc điều trị sốt rét và cứu sống được hàng triệu người trên thế giới (2).

Đồ U U – người nhận giải Nobel Y học 2015 với chiết xuất “thanh hao tố” (artemisinin) từ cây thanh cao

Ở Việt Nam, từ năm 1987, loài cây này cũng được triển khai gieo trồng để làm dược liệu. Tuy nhiên, trải qua thời kỳ sốt giá vàng son, loại cây này hiện nay đã bình ổn lại (3).

Thanh cao hoa vàng trong y học cổ truyền

Ở Việt Nam, thanh cao hoa vàng được biết đến với các công dụng như:

Cách dùng: mỗi lần dùng, lấy từ 8 – 16 g dược liệu khô, sắc lấy nước uống. Trong trường hợp trẻ em bị cảm cúm do gió (khiến phát sốt và co giật) thì ta có thể dùng lá tươi khoảng 10 g, đem xay nát rồi đổ nước sôi vào, sau đó khuấy đều rồi để một lát cho nước lóng xuống thì hớt lớp nước trong ở trên để uống (3).

Dùng ngoài da: Nếu bị ghẻ lở và ngứa, bạn có thể nhổ cả cây thanh cao còn tươi, rửa sạch rồi nấu lấy nước tắm, khi lắm thì lấy lá cây chà xát nhẹ ngoài da để sát khuẩn. Ngoài ra, để đuổi muỗi, chúng ta cũng có thể lấy cả cây phơi khô rồi đốt lấy khói để hun (3).

Bài thuốc kết hợp giúp hạ sốt và điều trị sốt rét

Bên cạnh cách dùng độc vị, cây hoàng hoa hao (thanh cao) còn được dùng kết hợp trong một số bài thuốc, trong đó, thông dụng nhất là điều trị sốt rét.

• Thành phần: 80 g thanh cao hoa vàng (đem phơi khô), 20 g hạt cau già (phơi khô, sao lên) và 60 g rễ cây thường sơn (đem tẩm rượu rồi phơi khô).
• Cách dùng: Lấy các vị trên xay thành bột, sau đó trộn với mật ong và một ít bột nếp rồi vo thành viên, mỗi viên to bằng hạt bắp.
• Liều lượng: Mỗi lần uống ba viên, mỗi ngày uống hai hoặc ba lần như thế (3).

Thông tin thêm

• Các công trình nghiên cứu vẫn chưa ghi chép nhiều về những lưu ý khi dùng vị thuốc này. Vì vậy, trước khi sử dụng, bạn nên tham khảo thêm ý kiến của thầy thuốc (nhất là phụ nữ mang thai).
• Được biết, từ thế kỷ XIV, danh y Tuệ Tĩnh cũng đã dùng cây thanh hao hoa vàng để điều trị sốt rét (4).