Khả năng cải thiện trí nhớ và những lưu ý khi dùng bạch quả (ngân hạnh)

Bạn đã nghe qua về loài cây xuất hiện sớm nhất trên trái đất với niên đại hóa thạch lên đến 200 triệu năm chưa? Vâng, đó là cây bạch quả với khả năng kháng sâu bệnh tuyệt vời và cũng có lẽ vì thế mà tuổi thọ của nó cũng lên đến hàng ngàn năm (1). Về mặt tâm linh, cây bạch quả là biểu tượng của sự giác ngộ và trường thọ.

Từ lâu, bạch quả đã được chú ý bởi hình dáng và mùa lá rụng làm nên “biển lá vàng” tuyệt đẹp. Bên cạnh đó, bạch quả còn được biết đến với nhiều công dụng trong y học, trở thành đối tượng của các nghiên cứu và tranh cãi về dược tính thực nghiệm của nó.

Sơ nét về cây bạch quả

Bạch quả (hay còn gọi ngân hạnh, công tôn thụ, áp cước tử) có tên khoa học là Ginkgo biloba, thuộc họ Bạch quả: Ginkgoaceae (2). Đây là loài cổ thụ có tán lá sum suê. Lá bạch quả có hình quạt, thường xẻ thành hai thùy, mép lá phía trên thường bị khuyết lõm tạo thành các rãnh (trông cả phiến lá giống như đuôi cá). Hoa bạch quả thuộc dạng đơn tính khác gốc, tạo thành quả hạch, hình tròn với thịt quả màu vàng, có mùi hôi và có hạt ăn được khi nấu chín (thường dùng nhân hạt để nấu chè, nấu cháo) (3) (4).

Cây bạch quả mọc ở đâu ?

Một điều rất đáng tiếc là Việt Nam chúng ta không trồng được cây bạch quả, loài thảo dược này hiện chỉ có ở một số quốc gia, nhiều nhất Ở Trung Quốc. Tại đây có những cây bạch quả cổ thụ hàng trăm năm tuổi.

Nguồn dược liệu bạch quả hiện chúng ta cũng đều phải nhập khẩu từ Trung Quốc.

Hạt bạch quả

Bạch quả có thể điều trị suy giảm trí nhớ không?

Ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới, cao bạch quả (điều chế từ lá bạch quả khô) được biết đến với các công dụng đáng chú ý như: làm tăng lưu lượng máu trong não, điều trị suy giảm trí nhớ, rối loạn tập trung và bệnh Alzheimer. Ngoài ra, cao bạch quả còn có tác dụng giảm đau, giảm chóng mặt, nhức đầu, trầm cảm và ức chế kết tập tiểu cầu (3) (4). Có thể thấy, nhiều kết quả nghiên cứu đều cho thấy chiết xuất từ bạch quả giúp cải thiện trí nhớ ở người già.

Tuy nhiên, cũng có thông tin trái chiều khi một thử nghiệm lâm sàng với quy mô lớn (trên 3069 người lớn tuổi có chức năng nhận thức bình thường hoặc giảm trí nhớ nhẹ) lại cho thấy chiết xuất từ bạch quả không có tác dụng cải thiện trí nhớ, kể cả hội chứng Alzheimer (9). Mặt khác, đối với đối tượng thử nghiệm là 61 người khỏe mạnh, kết quả công bố trên tạp chí International journal of Neuropsychopharmacology lại cho thấy những cải thiện đáng kể về tốc độ xử lý thông tin sau khi dùng chiết xuất từ bạch quả (8).

Bạch quả có thể điều trị ù tai không?

Mặc dù cao bạch quả còn được biết đến với tác dụng điều trị ù tai do thoái hóa hoặc do mạch máu (mặc dù tác dụng này chưa đáng kể) (4) nhưng theo một nghiên cứu được công bố vào năm 2013, bốn cuộc thử nghiệm trên 1543 người tham gia lại cho thấy chiết xuất từ bạch quả không thể hiện rõ khả năng cải thiện chứng ù tai (10).

Quả bạch quả

Công dụng của quả và lá bạch quả

• Theo y học cổ truyền, có thể điều trị suyễn bằng bài thuốc sau: 21 quả bạch quả (sao vàng), 12 g ma hoàng, 8 g tô tử, 8 g chế bán hạ (sao với mật), 8 g khoản đông hoa (sao với mật), 8 g tang bạch bì (sao với mật), 6 g hạnh nhân đã bỏ vỏ và đầu nhọn (sao qua), 6 g hoàng cầm (sao qua) và 4 g cam thảo. Cách thức: sắc các vị trên trong 600 ml nước, sắc ba lần và gạn lấy nước rồi chia ra uống trong ngày (3).
• Bên cạnh việc điều chế thành cao bạch quả, lá bạch quả còn được phơi khô rồi hãm uống như trà để giảm căng thẳng (mỗi lần khoảng 1 muỗng cà phê) (11).

Những nghiên cứu đáng chú ý về bạch quả

• Tiềm năng điều trị ung thư: các kết quả nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau đều cho thấy chiết xuất từ lá bạch quả có tác dụng chống oxy hóa và chống ung thư (ung thư vú, ung thư bàng quang) (5).
• Cải thiện tổn thương mắt do tăng nhãn áp: Theo tạp chí Ophthalmology, một thử nghiệm trên 27 bệnh nhân bị tăng nhãn áp thông thường cho thấy chiết xuất từ bạch quả (40 mg) giúp cải thiện các chỉ số về trường thị giác theo hướng tích cực (6).
• Ngăn chặn stress oxy hóa do bức xạ điện thoại: Theo tạp chí Clinica Chimica Acta, kết quả thí nghiệm trên chuột cho thấy chiết xuất từ bạch quả còn giúp ngăn ngừa tổn thương trước bức xạ điện từ cường độ thấp (do dùng điện thoại cảm ứng gây ra) (7).

Lưu ý

• Liều lượng: Cần tham khảo thật kỹ ý kiến của bác sĩ trước khi dùng bạch quả làm thuốc. Không dùng quá liều các thành phần từ bạch quả để tránh các tác dụng phụ (như đầy bụng, tức bụng…) (3).
• Độc tính: Phần thịt của bạch quả có độc (để sử dụng được thì phải ép bỏ dầu và để hơn một năm) (3).
• Đối tượng cần tránh: Trẻ em, phụ nữ mang thai, những người sắp phẫu thuật, những người bị rối loạn tuần hoàn máu, có tiền sử bị động kinh hay đang uống thuốc chống trầm cảm, thuốc chống đông máu… cũng không nên dùng bạch quả (12) (14).
• Phản ứng phụ: Một số phản ứng phụ xảy ra khi dùng bạch quả có thể kể đến như đau bụng, mẩn ngứa, chóng mặt, tim đập nhanh hoặc mất ý thức… (12). Bên cạnh đó, đã có báo cáo về các trường hợp như xuất huyết tiền phòng (xuất hiện máu trong khoang nằm giữa giác mạc và mống mắt) (13) và tái phát chứng động kinh (14)… do dùng chiết xuất từ bạch quả.