Cây mạ mân thuốc quý điều trị bệnh gan, mật của người Tày, Nùng

Có một loại cây mà khi tra tìm trong các tài liệu y dược học cổ truyền bạn sẽ không thể tìm thấy thông tin, nhưng hiện nay đây lại là một trong những loại thảo dược điều trị các bệnh về chức năng gan, mật hàng đầu được rất nhiều người quan tâm; đó chính là cây mạ mân.

Những bài thuốc, vị thuốc của người đồng bào dân tộc từ trước đến nay luôn được nhiều người đặc biệt quan tâm, bởi nó rất đặc biệt, hiệu quả điều trị bệnh rất cao và nhất là nguyên liệu làm thuốc đều là thuốc sạch và an toàn khi sử dụng. Điển hình như: Bài thuốc Amakong của người dân tộc M’Nông vùng Tây Nguyên, cây dong riềng đỏ vị thuốc điều trị bệnh mạch vành của người dân tộc Dao, cây xạ đen vị thuốc điều trị ung thư của người Mường Hòa Bình… Và nay chúng ta có cây mạ mân vị thuốc điều trị bệnh gan mật của người Tày, Nùng – Lạng Sơn.

Giới thiệu về cây mạ mân

• Tên khác: Cây cóc kèn
• Tên khoa học: Aganope balansae (Gagnep.) P.K.Lôc, 1994 (1)

• Họ: Đậu

Mạ mân là cây thuốc được sử dụng rất phổ biến trong dân gian người Tày, Nùng – Lạng Sơn để điều trị các bệnh về chức năng gan, mật như: Viêm gan, vàng da, nóng gan… Theo báo dantri.vn vị thuốc này mới được các nhà nghiên cứu quan tâm và tìm hiểu kỹ hơn từ những năm 1980.

Sở dĩ cây mạ mân được các nhà nghiên cứu quan tâm đặc biệt vì đây là một loại thảo dược làm thuốc rất mới, chưa thấy được đề cập trong các tài liệu cổ và đặc biệt hơn cả là hiệu quả điều trị bệnh gan mật của loại cây này.

Mô tả cây mạ mân

• Thân: Là dạng cây thân gỗ nhỏ có thể cao tới 6m đến 8m, thuộc họ đậu, thân khá mềm và nhiều nước. Tuy là cây họ đậu nhưng kích thuốc cây khá lớn, đường kính thân có thể tới 15cm.
• Lá: Lá mọc đối, kích thước lá dài khoảng 6cm, rộng 15cm (Xem hình ảnh).
• Hoa, quả: Hoa nhỏ màu tím trắng mọc thành từng chùm, quả hình quả đậu, mỗi quả có chứa từ 2 đến 5 hạt (2).

Cây mạ mân mọc ở đâu ?

Được biết loại thảo dược chủ yếu mọc nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như tại Lạng Sơn, Bắc Giang, Quảng Ninh… Các vùng khác ít thấy. Mới chỉ thấy có ở miền núi, chưa phát hiện cây mọc ở đồng bằng.

Thu hái, chế biến làm thuốc

Bộ phận được dùng làm thuốc của cây mạ mân là thân và rễ cây, lá ít dùng.

Thu hái, chế biến: Cây được người dân thu hái quanh năm, người ta thường chặt những cành nhánh của cây, sau đó đem về tuốt bỏ lá, đem chặt lát mỏng, phơi khô để sử dụng. Thân cây khá mềm nên việc chế biến không quá khó khăn, ngày nay người dùng thường thái bằng máy cho nhanh, lát thuốc mỏng và đẹp hơn.

Chế dạng cao: Ngoài cách phơi khô, mạ mân còn được nhân dân một số nơi chế biến thành dạng cao, sử dụng rất tiện lợi. Để nấu cao mạ mân người ta đem đun thân rễ mạ mân thái mỏng đun trong nồi lớn trong suốt 5 ngày 5 đêm, sau đó vớt bã ra và tiến hành cô thàng dạng cao đặc hoặc cao lỏng để sử dụng.

Ứng dụng thực tiễn

Theo báo dân trí, vào khoảng năm 2013 Công ty Biofocus đã cho ra đời sản phẩm Bolimax được bào chế từ cây mạ mân dùng trong điều trị bệnh viêm gan, nhưng có lẽ do vẫn còn ít người biết tới vị thuốc này hoặc do một lý do nào đó mà đến nay sản phẩm này đã không còn thấy xuất hiện trên thị trường.

Hoa mạ mân

Tính vị

Cây mạ mân có vị đắng nhẹ, mùi hơi nồng, tính mát như không hề khó uống.

Công dụng chính của cây mạ mân

Điều trị các bệnh về gan là công dụng chính của vị thuốc này, dựa theo những kinh nghiệm dân gian người Tày, Nùng và thực tế sử dụng của người dân trong thời gian qua, có thể kể đến những công dụng chính của vị thuốc này là:

1. Vị thuốc giải độc, mát gan: Trong cuộc sống hàng ngày, mạ mân là vị thuốc giải độc gan của người Tày, người Nùng nhiều đời nay với cách dùng vô cùng đơn giản nhưng lại có hiệu quả thật bất ngờ. Đây cũng là kinh nghiệm mà người đồng bào dân tộc Tày Nùng dùng để bảo vệ gan, tránh khỏi những căn bệnh về chức năng gan gây nên do lối sống phóng khoáng, do nét ẩm thực gắng liền chén rượu của người đồng bào.
2. Bảo vệ và tăng cường chức năng gan: Mặc dù có rất ít nghiên cứu về cây thuốc này, công dụng của vị thuốc đã thôi thúc các nhà nghiên cứu trong nước tiến hành nghiên cứu đánh giá toàn diện về công dụng của cây mạ mân. Theo báo dân trí: Năm 2006 công trình nghiên cứu nước ta đã xác định được các thành phần hóa học chính và chứng minh thân rễ mạ mân có tác dụng bảo vệ gan (1).
3. Điều trị bệnh viêm gan, vàng da: Nghiên cứu và năm 2006 tại nước ta cũng đã chứng minh hiệu quả chống viêm gan của vị thuốc này. Đây là một cơ sở quan trọng để áp dụng sử dụng vị thuốc trong đời sống hàng ngày để điều trị một số căn bệnh có tỷ lệ người nhiễm rất cao như: Bệnh viêm gan B, Viêm gan C…
4. Giải độc bia rượu: Biết rằng bia rượu không hề có lợi cho chức năng gan nhưng vì những lý do nào đó trong cuộc sống và công việc nhiều người vẫn phải sử dụng bia rượu, từ đó người dùng phải đối diện với nguy cơ các bệnh về gan rất cao như: bệnh xơ gan, viêm gan thậm chí ung thư gan. Không giống như các loại thuốc giải độc bia rượu hay thuốc chống say rượu (Sử dụng thuốc chống say giải rượu thậm chí còn khiến lá gan quá tải, thậm chí phản tác dụng). Thảo dược mạ mân được đánh giá là an toàn cho người sử dụng, nhất là người dùng nhiều bia rượu. Đây cũng là lý do giải thích vì sao người đồng bào dân tộc uống rượu rất nhiều, nhưng chẳng mấy ai mắc bệnh về gan.
5. Lợi tiểu tiện: Ngoài ra lợi tiểu cũng là một tác dụng đáng chú ý của cây thuốc này.

Thân rễ mạ mân thái mỏng bằng máy

Cách dùng cây mạ mân làm thuốc

Có hai cách dùng cây mạ mân làm thuốc phổ biến nhất là sắc nước uống và chế thành dạng cao để sử dụng, cách dùng cụ thể như sau.

1. Cách sắc uống mạ mân

• Chuẩn bị: Thân rễ mạ mân khô 50g, nước sạch 1,5 lít.
• Thực hiện: Cây thuốc đam rửa sạch, bỏ vào ấm vào đổ hết 1,5 lít nước cho ngập hết thuốc. Đun đến khi sôi thì giảm lửa, duy trì thêm thời gian sôi nhỏ lửa khoảng 10 phút ~ 15 phút thì tắt bếp. Chắt nước sử dụng uống thay nước trong ngày, mùa hè có thể để nguội rồi bỏ ngăn mát tủ lạnh uống cho mát.
• Ngoài cách đun uống, nếu cây được thái mỏng bằng máy, bạn có thể sử dụng bằng cách hãm với 1,2 lít nước nước sôi, ủ giữ nhiệt trong thời gian khoảng 30 phút là dùng được, chắt nước sử dụng như chè tươi.

2. Cách dùng cao mạ mân

• Chuẩn bị: Cao đặc mạ mân 8g (Hoặc 2 thìa cà phê cao lỏng), nước ấm 1 ly khoảng 300ml
• Thực hiện: Hòa cao tan hết vào cốc nước, uống sau bữa ăn khoảng 10 phút.

Lưu ý

• Do còn ít thông tin về vị thuốc, cũng rất ít nơi am hiểu về vị thuốc này nên rất dễ nhầm lẫn với những loại cây khác. Vì vậy khi tìm mua các bạn cần lựa chọn địa chỉ tin cậy để tránh mua nhầm vị thuốc, dẫn tới quá trình điều trị không hiệu quả.
• Thận trọng khi sử dụng cho phụ nữ mang thai.

Giá bán cây mạ mân

Giá bán vị thuốc này có thể thay đổi tùy vào từng mùa trong năm, vào mùa hè vị thuốc này thường có giá bán rẻ hơn các mùa khác trong năm. Được biết hiện nay giá bán thân rễ mạ mân khô giao động từ 180.000đ/kg đến 200.000đ/kg.