Cam thảo đất, từ tác dụng hạ đường huyết đến tiềm năng bảo vệ gan

Mùa này là mùa cam thảo đất ở quê tôi. Ngoài đường và trên bờ đê, các cây cam thảo đất mọc đầy với những quả tròn bé tí đang chuyển màu lấm tấm. Ở một số quả chín già có màu nâu đất, vỏ của chúng đã bắt đầu nứt nẻ làm rơi hạt ra ngoài.

Nói như thế chứ quả cam thảo  tròn và nhỏ lắm nên ở Trung Quốc, nó còn được gọi là “châu tể thảo” (nghĩa là cỏ ngọc trai bé nhỏ). Hạt cam thảo đất cũng rất nhỏ, nhìn y như bụi vậy.

Đặc điểm của cây cam thảo đất

Có một điều đặc biệt ở loài cây này là lá của chúng để lại vị ngọt rất lâu. Nếu bẻ một lá tươi nếm thử (những chiếc lá hình mũi mác, mép có khía răng cưa ấy), bạn sẽ thấy một cảm giác lạ lạ vì giữa cái mùi hơi tanh hanh của lá cây là vị ngọt như đường, thanh mát và dễ chịu. Vì vậy, người Trung Quốc còn gọi nó là “điềm châu thảo”, nghĩa là cỏ hạt châu ngọt ngào!.

Và cũng có lẽ vì thế mà tên của nó được đặt là cam thảo đất (hay cam thảo nam, Scoparia dulcis)– mượn tên vị thuốc cam thảo thực thụ cũng có vị rất ngọt. Tuy nhiên, hoạt chất tạo ngọt của hai loại này là khác nhau và cam thảo đất thì ngọt ở lá còn cam thảo (tức cam thảo Bắc) thì ngọt ở thân rễ và rễ (so về độ ngọt thì rễ cam thảo Bắc ngọt đậm và sâu hơn).

Trước đây, khi đi hốt các thang thuốc thanh nhiệt, tôi thường thấy cam thảo đất. Nhìn chung, đây là vị thuốc dễ uống vì khi phơi khô và nấu lên, nước thuốc của nó không hôi, không đắng như nhiều vị thuốc khác (nhưng cũng không ngọt lắm vì thân cành của cây có vị nhạt). Ngoài tác dụng thanh nhiệt, giúp giảm mụn do nóng trong người, cam thảo đất còn có nhiều công dụng khác.

Cam thảo đất, vị thuốc điều trị tiểu đường

Trong công trình Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (của GS. Đỗ Tất Lợi), cây cam thảo đất được liệt kê vào danh sách 15 loại cây tiêu biểu có tác dụng điều trị tiểu đường (xếp sau rau cải xoong). Ở Ấn Độ, loài cây này cũng được dùng điều trị tiểu đường (1).

Cam thảo đất

Mặt khác, các kết quả nghiên cứu đã chứng minh cho kinh nghiệm dân gian về tác dụng điều trị tiểu đường của loại cây này. Cụ thể, theo tạp chí Brazilian Journal of Medical and Biological Research, chiết xuất nước từ cây cam thảo đất có tác dụng làm giảm đáng kể lượng đường trong máu ở chuột bị tiểu đường với liều 200 mg/ kg thể trọng (trong thời gian thử nghiệm 6 tuần) (2).

Không chỉ thế, trong quá trình thí nghiệm, các nhà nghiên cứu cũng đồng thời phát hiện tác dụng chống oxy hóa của cây thuốc này (giúp làm giảm các tổn thương do tiểu đường) (3).

Trong y học cổ truyền, cam thảo đất còn được biết đến với các tác dụng như: giải độc khoai mì, điều trị sốt, ho, viêm họng và kinh nguyệt quá nhiều (nếu dùng khô thì từ 8 – 12 g, nếu dùng tươi thì từ 20 – 40 g tùy theo tình trạng bệnh) (9).

Cam thảo đất khô

Các hoạt tính khác của cây thuốc

• Hoạt tính lợi tiểu và chống viêm: Kết quả nghiên cứu cho thấy trong cây cam thảo đất có chứa chất Scoparinol (một loại diterpene) với tác dụng chống viêm (từ đó giúp giảm đau) và làm lợi tiểu. Trong đó, tác dụng lợi tiểu là rõ rệt hơn cả (4).
• Hoạt tính chống ung thư: Kết quả thí nghiệm trên chuột cho thấy hoạt chất Scopadulcic acid B được phân lập từ cây cam thảo đất có tác dụng ức chế sự hình thành khối u (với khả năng tác động cao hơn một số chất chống ung thư khác như glycyrrhetinic acid) (5).
• Hoạt tính an thần: Qua nhiều cuộc thí nghiệm với các liều lượng khác nhau (50, 100 và 200 mg/ kg thể trọng), các nhà nghiên cứu đã xác định chiết xuất etanolic từ toàn cây thuốc đều có tác dụng an thần mạnh (gây ngủ và kéo dài thời gian ngủ ở chuột thí nghiệm) (6).
• Hoạt tính bảo vệ gan: Trong y học cổ truyền, cam thảo đất được biết đến là loại thảo dược có tác dụng giải độc cho cơ thể. Riêng đối với độc tính do carbon tetrachloride CCl ₄ gây ra (làm tổn thương gan), các kết quả nghiên cứu cho thấy chiết xuất ethanol từ cam thảo đất có tác dụng bảo vệ gan, giúp gan chống lại các tổn thương cấp tính từ chất độc này (nghiên cứu trên chuột thí nghiệm) (7).
• Hoạt tính chống mỡ máu cao: Theo tạp chí Journal of Medicinal Food, kết quả nghiên cứu cho thấy uống chiết xuất cam thảo đất với liều 200 mg/ kg thể trọng sẽ có tác dụng chống lại sự tăng mỡ máu (antihyperlipidemic) ở chuột tiểu đường (trong thời gian 6 tuần) (8).